De relatie tussen muziek en landschap.

[Laatst bewerkt op donderdag 21 Mei]

Naar aanleiding van het college van Paul Roncken over de relatie tussen muziek en landschap.

Componisten hebben zich in vroeger tijden al laten inspireren door tuinen op een abstract niveau. Sinds de mogelijkheid bestaat om geluid op te nemen is men aan het experimenteren geslagen met omgevingsgeluiden. Ineens kon men de klanken van het landschap opnemen en samplen. Deze "muziek" heeft een concretere band met het landschap, maar is moeilijker om naar te luisteren omdat deze muziek een andere manier van luisteren vraagt dan traditionele muziek. Deze muziek wordt een Soundscape genoemd. Bijvoorbeeld deze, deze en het World Soundscape Project dat de soundscape gebruikt om een politiek statement te maken. Zelf vind ik dit moeilijk om naar te luisteren en om er meer in te horen dan ruis en vaag gebliep. Ik ben benieuwd of jullie er wel wat in horen/zien.

Een relatie komt altijd van 2 kanten. Paul Roncken heeft in zijn college vooral de nadruk gelegd op de landschaps-benadering van muziek. Hoe zit het met de muziek-benadering van het landschap? Als muzikant lijkt mij dat een prachtige manier van ontwerpen.

Wat ik zou willen weten is of er ook landschappen gemaakt zijn met een muziekstuk als uitgangspunt, omdat ik denk dat daar veel potentie en uitdaging in zit. Denk hierbij aan een jog-parcours waarvoor je bijpassende muziek beschikbaar stelt die perfect bij het parcours past. Tot nu toe heb ik helaas nog geen voorbeeld kunnen vinden van een landschap gebaseerd op muziek. Wel heb ik een artificieel landschap gevonden dat een visuele weergave is van de muziek die je hoort. Hieronder staat de Youtube link. Zelf vond ik deze erg inspirerend en het geeft een zeer goed beeld van wat er allemaal mogelijk is in het gebruiken van muziek als uitgangspunt in het maken van een landschap. Kijk zelf welke verbanden je ziet tussen de muziek en het landschap en daarna welke ik er in zie.

The Chemical Brothers - Star Guitar

Volume: Het woord volume betekent in het landschap hetzelfde als in de muziek. Meer volume in decibel resulteert in meer volume in massa in de clip. Het geluid van een hihat bijvoorbeeld geef je niet weer als een groot, massief object maar als een klein paaltje. Een langzaam aanzwellend geluid wordt in het beeld steeds groter en dominanter naarmate het groter en dominanter wordt in de muziek.
Vorm: De basedrum en de snare zijn niet voor niets telkens als huisjes of paaltjes weergegeven. In de muziek zijn dit net als in het landschap afgebakende objecten met duidelijke randen. Als je op een snaredrum slaat hoor je meteen het geluid op volledig volume, geen aanzwelling van het geluid zoals de synthesizer akkoorden die je op de achtergrond hoort. Het zijn zowel in de muziek als ik het landschap korte ritmische elementen.
Klankkleur/structuur: Klankkleur is geen kleur zoals in het landschap. Je zegt bijvoorbeeld niet: "Wat klinkt die piano rood." Klankkleur wordt uitgedrukt in woorden als: vol, rijk, dun, iel, vet, rijk, rond, zwaar, dof, glad, scherp, grof, gruizig, etc. Dit is vergelijkbaar met hoe je de structuur van een voorwerp beschrijft. In de clip zie je dat ook terug. Bijvoorbeeld dat arpeggio in de bas (0.26 - 0.36) klinkt "rond" en wordt weergegeven door de schoorstenen.
Lengte/toonhoogte: Bij akoestiek geldt hoe groter hoe lager, denk hierbij aan een contrabas en een viool. In de clip wordt dit onder andere door het vorige voorbeeld goed weergegeven. De schoorstenen variëren in (toon)hoogte.
Filter effect/licht: Van 1.23 tot 1.35 wordt de melodielijn gefilterd. De hoge tonen worden langzaam weggedraaid en daarna langzaam teruggedraaid. In het landschap gebeurt hetzelfde, als het filter open staat is het dag en als het filter zo goed als dicht is dan is het nacht.
Afstand/helderheid: Hoe verder weg iets is hoe lager het contrast wordt door atmosferische vervorming. In de clip gebeurt dit rond 3 minuten met de snare. Het ritme is |boem....tjak....boem..tjak..tjak..| waarbij de eerste tjak hoger en helderder klinkt dan de 2e en de 3e. In de clip vertaalt dit zich in dat het huisje van de eerste tjak dichterbij staat en de huisjes van de 2e en de 3e verder naar achteren staan.
Tempo: De elementen schieten in hetzelfde tempo door het raampje voorbij. De trein stopt bijna helemaal op het moment dat de beat weg is en het nummer een "rustmoment" heeft. Alleen de vocalen gaan door (deze worden weergegeven door de mensen op het perron, de man met de rode jas bijvoorbeeld is "You".) Bij de opbouw naar de climax van het nummer versnelt de trein weer.
Beweging: In het landschap zijn bewegende elementen duidelijk definieerbaar. Bij muziek kan dat op verschillende manieren. In dit nummer gebeurt dit door middel van panning (Het variëren van de volumebalans tussen de linker en rechter speaker) en dopplereffecten. Deze relatie wordt in de clip gebruikt van 1.09 tot 1.23 bij de trein die telkens voorbij rijd.

De muziek benadering:

Bestaat er zoiets als "de muziek benadering" van het landschap? Ik denk niet dat 1 goede manier is om landschap als uitgangspunt te nemen. Er zijn meerdere manieren zoals Arjan in zijn comment duidelijk maakte.

ArjanC: "Het is volgens mij wel op verschillende manieren te benaderen. Ik onderscheidt namelijk:
Muziek dat de ontstaanswijze van een landschap zou kunnen beschrijven. Dit kan in niet onderbouwen aangezien het me moeite kost literatuur over dit onderwerp te vinden, maar dit is een veronderstelling.
Muziek als route door een landschap, zoals in het voorbeeld van Erik-Jan het geval is. Dat lijkt mij de meest voor de hand liggende methode omdat een muziekstuk gebonden is een de tijdlijn waaraan het gecomponeerd is. Hierbij zet ik dan ook onmiddellijk de vraag is het ook mogelijk om een overzicht van een landschap op muziek te zetten of staat de tijdlijn in een muziekstuk altijd gelijk aan een route."

Het typische van muziek is dat het altijd een tijdslijn heeft, ook is muziek immaterieel. je kan muziek niet beetpakken, het heeft geen massa. Landschap heeft het tegenovergestelde: Landschap heeft geen begin en einde. Ook al ga je er met de bulldozer overheen, het blijft landschap. Landschap heeft per definitie massa. Een landschap kan prima zonder tijdslijn. Je kan een foto nemen van het landschap waarmee je eigenlijk 1 moment vastlegt, het resultaat is een foto waar je het landschap aan kunt herkennen. Als je bij muziek 1 moment probeert vast te leggen kan dat alleen maar door de pauzeknop in te drukken, waardoor je geen muziek hoort. Het resultaat is een stilte waaraan je het muziekstuk niet kan herkennen.

Bij deze fundamentele verschillen ligt dus de uitdaging bij het combineren van muziek en landschap. Wat doe je met de tijdlijn? wat stelt deze voor in het landschap?

Hieronder een opsomming van mogelijke benaderingen waarbij ik probeer een voorbeeld op te zoeken of te verzinnen.

1 Wandeling: De tijdslijn van de muziek bepaalt de wandeling. Vergelijkbaar met de videoclip maar in plaats van het spoor volg je een wandelroute. Op papier zou je op deze manier kunnen ontwerpen. Als je in plaats van ruitjespapier een kaart in gedachten neemt lijkt me dit een erg interessante manier van aanpakken.
2 De gelaagdheid van de plek: Bij deze benadering neem je de plek als uitgangspunt. De tijdslijn van de muziek verteld het verhaal van de plek. Denk hierbij bijvoorbeeld aan Vivaldi's 4 jaargetijden waarbij hij vertelt hoe het landschap zich door de seizoenen heen ontwikkelt. het is ook mogelijk om de historie van de plek in de muziek te benadrukken, bijvoorbeeld middeleeuwse melodieën voor een plek waar de ruïne van een kasteel staat.
3 sfeer: De Soundscape zoals eerder genoemd heeft misschien wel de meeste gelijkenissen met landschap, continu geluiden die van langzaam evalueren, dichterbijkomen, wegsterven, van links naar rechts pannen, etc. Er zit vergeleken met "normale" muziek zeer weinig structuur in. Het voordeel hiervan is dat als je een soundscape als uitgangspunt neemt, bijvoorbeeld deze, dat je geen vaste route nodig hebt. Als de sfeer van de muziek en de plek overeen komen vind de bezoeker vanzelf de weg door de muziek/het landschap. Dit is zo abstract dat iedereen er weer wat anders in hoort/ziet dus de enige verbanden die je concreet kan leggen zitten in volume, structuur, vorm, massa, toonhoogte en beweging.
4...................................

Ik ben benieuwd of jullie nog aanvullingen hebben voor dit rijtje, dan zet ik het erbij. Ik hoop een zo volledig mogelijk overzicht te maken over wat muziek zou kunnen betekenen voor ons vak, en daar kan ik alle hulp bij gebruiken! plaats dus vooral een comment met je mening en theorieën over het onderwerp.

Hoe het niet moet:

Tijdens het zoeken naar sfeerbeelden kwam ik deze tegen. Een tussenterras in de vorm van een gitaar... brrr!

Voorbeeld gevonden!

Een Griekse kunstenaar en wiskundige genaamd dIannis Xenakis. maakte samen met componist Edgard Varese en Architect Le Corbusier een combinatie van muziek en architectuur voor de world expo van 1958 voor Philips. Hij maakte vaak gebruik van een aparte manier van notatie, het onderstaande plaatje is te beluisteren door erop te klikken.